Independence Day vawi 79 na champhaphakah hian ram chhung leh pawna Zofate duhsakna chibai ka buk a. Zalenna kan hmuh theih nana beitute, martar-te leh ram hruaitute zahna chibai ka buk bawk e.
Kan ram zalenna humhim tur leh hma kan sawn zel theih nana beitu, kan Prime Minister Pu Narendra Modi leh a thawhpuite kut tichak tur te, ram tana rinawm tur leh inpumkhatna vawng tha tur te, state ralmuang ber kan nihna vawng nung zel tur tein mipuite ka sawm a che u.
He ni ropui tak lawmnaa lo tel zawng zawng te, TV leh Youtube lama min lo thlirtu te, Parade Contingent te, School naupang te, Media lama kan thawhpui te leh sorkar hnathawkte chungah lawmthu ka sawi a ni.
Independence Day hi Chief Minister-ten kum khat chhunga sorkar hmalakna hrang hrang puan chhuahna atan an hmang thin a. Chutiang lam chu sawi tur tam tak awm mahse, kuminah hi chuan tun hma lama la tih ngai loh “Kalphung thar” policy hnuaia hmalakna thar kan neih te rawn tarlan ka tum thung a. Ka thusawi tur pawh hi keimah ngeiin ka buatsaih a, kan thupui pawh – ‘Kalphung Thar, Mipui Sorkar’ tih a ni ang.
A. CORRUPRION DO DAN KALPHUNG THAR:
Corruption hi sorkar hmalakna tithuanawptu ber a nih avangin, ngaihpawimawh hmasakah kan neih nghal a. Hetiang hian corruption do dan thar kan duang ta a ni:
CBI hnena General Consent pek:
Lakluh kan nih atanga ni 20 na, ni 28 - 12- 2023 khan CBI hnenah General Consent kan pe nghal a. Thubuai chhuituten CBI kuta hlan an dil leh prosecution sanction an dil apiang kan phalsak zel a, tumah kan hum ve dawn lo a ni.
Right to Public Services Act 2025 Service kan tipung:
Mipuiten sorkara an thil thlen te tihkhawtlai a nih loh nan, an thu thlen a zirin a chinfel hun chhung tur bithliah a ni a. Chutianga, hunbi tuk chhunga chinfel tur subject 51 ni thin chu 140 ah tihpun a ni.
Inventory of Assets:
Department-te thil neih – khawl leh bungraw dangte chu a list fel tak siamin thehluhtir vek an ni a. Tun atang chuan record (inventory) fel tak vawnga chhinchhiah vek tura tih an ni.
Mipui Aw:
Mipuiten harsatna emaw, complaint emaw an neih te chu an awmhmun atanga online-a awlsam taka an thlen theih nan, “Mipui Aw” portal version tha zawk siamin kan hawng nghal a. Complaint 900 zet dawn tawh niin bawhzui nghal zel an ni. He portal hmang hian mitin ban phakah sorkar chu hun hnaih a ni.
Hun vawn dik:
Hun eiru awm lova sorkar hnathawkten dik taka hun an vawn theih nan Biometric Attendance leh Kai Apps system duan a ni a. Office tinte chu tha taka kalpui tura beisei tlat an ni.
Integrity Pact:
Contract leh supply hna inpekah chhungkhat laina hnai induhsakna a bo theih nan, a diltu leh a petu chu chhungkhat hnaivai an nih leh nih loh hriatna tur Integrity Pact siam a ni.
Project Monitoring Committee:
Project tihkhawtlai te, hnathawh chhiate a awm tawh loh nan, sorkarna kan chan atanga thla khat leh a chanve chhungin, ni 22-2-2024 khan Project Monitoring Committee din nghal a ni a. Mipui sorkar kan nih ang ngeiin, he committee hi mipui aiawh tling a nih theih nan, political party, NGO leh kohhran aiawh te, mithiam te telh an ni. Quality Control Division-in a pui bawk a. Village Council, Local Council, NGO leh party tin unit-te chu an awmna khua leh veng theuhah endik hna hi lo thawk ve tura beisei leh ngen an ni.
State Level Monitoring & Vigilance Committee:
He committee hi official level-a endik hna thawk tura Chief Minister Chairman-na hnuaia lo ding tawh sa a ni a. Amaherawh chu, December 2016 atang khan meeting an lo nei ngai tawh lo va. Kum 9 hnuah tuaithar leh a ni.
DC te mawhphurhna tihlen:
District tina Department Head-te dah vek hi a hautakin a tul lutuk lo va, hna thawk thei tawk staff an awm erawh a ngai thung. District chhunga Department hrang hrangte lo khaikhawm a, an hnathawhte lo vilpui turin DC-te chu mawhphurhna pek an ni.
SDG Dashboard:
Sorkar hian hmasawnna tura ngaihpawimawh bik – Sustainable Development Goals 17 a nei a. Chungte chu online-a lo vilpui theih turin Sustainable Development Goals Dashboard hawn thar a ni.
MPLAN Dashboard:
Department-ten project an kalpui dan leh an thlen chinte chu Planning and Programme Implementation Department ah an thehlut thin a. Chung project-te lo monitor-na atan chuan MPLAN Dashboard hawn thar a ni.
Heng SDG Dashboard leh MPLAN Dashboard te hmang hian awm hmun atangin kei pawhin ka lo vilpui thei ta a. A tul chuan Video Conference hmangin mahni awm hmun theuh atangin kan harsatna te, puih kan ngaihna lai te kan sawiho thei a, hna a tisawtin a tangkai hle.
Review Meeting:
Minister-te leh an enkawl department-te chu Chief Minister-in a khat tawkin Review Meeting a neihpui reng a. Inpawh takin sawihona te neih thin niin, a zawngchhang thlak hle.
Lok Ayokta tihchangtlun a ni:
Lok Ayukta Act, 2014 chu siamthat a ni a. Deputy Superintendent te, Inquiry Officer leh Chief Enquiry Officer te chu Inquiry Wing thuam chak nan pek belh an ni.
e- Office:
Tunah hian Secretariat-a department 43-a thawk official mi 600 velin e-office an hmang tan ta a. Office zawng zawngah file leh paper tel lova e-office hmantir vek kan tum mek. Hun leh sum a heh lo va, file thlen chin a lan vek tawh avangin pending leh corruption a veng bawk.
e- Ram:
Aizawl district atanga tanin, e-Ram kan hmang tan thei ta bawk a. He portal hmang hian, awmhmun atangin mahni ram awmna te kan hmet chhuak thei ta a. In hmun lo ram buai leh inpek thuah te, LSC lem te a awm dawn tawh lo a ni.
Ration Card Digitization:
Ration Card-te chu digitized a lo nih tak avangin card lem a awm thei dawn tawh lo. Ration Card-ah hian chhungkaw dinhmun chiang taka tarlan a nih avangin scholarship dil nan te, chhiah chawi tur zat chhut nan te leh thil chi hrang hrang atan document pawimawh tak a lo ni ta a ni.
Buhfai sem bang:
Retailer-ten buhfai an sem bang hralh awih a nih tak loh avangin, kum khat chhungin buhfai quintal sing tel kan hum thei ta.
Digital Weighing Machine:
Fair Price Shop tinah khawl hmanga buhfai bukna dah vek a ni a, buhfai buk dik lo a awm ta lo. Godown 112-ah a lian chi dah tura hmalak mek a ni bawk.
e-POS:
Ration Card neitu dik tak chauhin buhfai an lak theih nan, Kutzungpui nemna tur e-POS machine mumal zawka kalpui a ni.
Ration Card-a awm tur chinfel:
Ration Card eng (AAY), Card pawl (PHH), Card sen (MSSRP) leh Card var (NFSA) a awm turte hi an sum lakluh zat atanga chhut a ni a. Mahni awm lohna tura awm te chu dap chhuaha, siam rem mek zel an ni. He mi hmang hian chhungkaw khawsak harsa zawk te chanvo humhalhsak an ni.
B. TECHNOLOGY THAR NEN
Finna leh thiamna lo chhuak thar zelte hi ban phak kan tum tlat a. Sawi tawh angin heng technology hmang hian Mipui Aw Portal, Biometric Attendance/ Kai Apps, SDG Dashboard, MPLAN Dashboard, e-Office, e-Ram, Ration Card leh Weighing Machine Digitization leh e-POS te kalpui an ni tawh a. Heng bakah hian:
e-OPD:
Aizawl Civil Hospital-ah OPD Card online-a lak theih a ni ta.
ILP Online:
Online-a ILP pek chhuah dan Guidelines duan thar a ni a. He mi hmang hian Permit ral tawhte chu hriattir nghal zel theih a ni ta.
Mizo DiasporaHub:
Khawvel hmun hrang hranga Zofa awmte chinchang hriatna atan leh an harsatnate chu Chief Minister hnena an thlen zung zung theihna atan CMO ah Mizo Diaspora Cell din a ni a, chu mi atan chuan Mizo DiasporaHub hawn a ni ta bawk.
empex Portal:
Sorkar hna zawngtuten awmhmun atanga hnaruak an hriat theihna turin empex Portal siam a ni a. He Portal-ah hian hna zawng mi 17,000 chuang an in-register tawh a ni.
Artificial Intelligence:
Artificial Intelligence hi khawvelah a lar chak hle a. Sorkar pawhin a tul anga hman tangkai ve zel kan tum. Mizo DiasporaHub Portal ngei pawh kha Artificial Intelligence-a thuam niin zawhna te pawh a zawh theih a ni. LushAITech nena tangkawpin Serchhip-ah AI Training neih a ni.
Citizen’s Eye Mobile Apps:
Serchhip DC chuan mobile phone hmanga Serchhip khawpui chhunga thil thleng rukruk, kangmei, leimin leh buaina leh harsatna dangte, thuneitute hnena a thlalak nena an report zung zungna tur “Vantlang Viltu” (Citizen’s Eye) Mobile Apps a siam bawk.
ICCC (AIZAWL VENBUK):
Aizawl khawpui chhung hmun hrang hrangah CCTV dah niin, ‘Aizawl Venbuk’ - ICCC (Integrated Command & Control Centre) chu kalpui a ni a. Camera changkang ber ber hmangin Aizawl khawpui chhung lun laia thil thleng te chu record vek a ni.
GPAY hmanga Electric Bill pek:
Mizoram pumpuiah tun thla ni 1 atang khan Electric Bill hi Gpay hmanga pek theihin kalpui a ni ta.
Leak Apps:
Aizawl khawpuia PHE tui semte a lo leak-in, a thla laka report-na tur Leak Apps chu nikum September khan hawn a ni a. Tun thlatir thleng khan report 270 a lut tawh a, chung zinga 265 chu action lak fel tawh a ni. Leak Apps hi a tangkai hle.
Online Cab Booking System:
Sorkar bithliah rate zawm duh lova, to uchuak taka mipuite fare chawitir thin tihtawp nan leh mipui tana awlsamna nasa zawk a thlen theih nan Online Cab Booking System kalpui thuai kan tum.
Online Birth & Death Registration:
Kumin February thla atang khan Birth & Death Registration hi online veka kalpui a ni ta a, Certificate issue pawh online digitized nghal vek a ni.
C. PROJECT KALPHUNG THAR
CSR Cell:
CSR hi Project din nana tangkai tak a ni a. Kan state hi CSR hailut tlem ber kan ni. Tam zawk kan hailuh theih nana hma la turin CMO-ah CSR Cell kan din a, CSR tam zawk kan hmuh theihna tura tanpui ngai apiangte tanpuitu a ni. CMO hian CSR-1 registration pawh a nei tawh a ni.
Bangalore-ah UNDP nena tang tlangin Road Show buatsaih a ni tawh a, Corporate Foundation lian 15 leh Civil Society Organization 12 an tel.
CII nena tang tlangin Aizawlah ni 3 awh CSR Workshop neih leh a ni a. Kan state chhung atangin pawl 51 lai an lo tel. Entrepreneur-te tan kawng kawhhmuhtu tangkai tak a ni.
Centralization:
Tun hma lamah department-ten inhretawn lem lovin project an lo siam thin a. Project tul vak lo te, inthuah te a awm phah thin. Tunah chuan P&PI Department-ah centralized a ni ta a. P&PI chuan chung project-te chu kalpui zel tlak a nih leh nih loh a lo thliarfel thin a ni.
SOP (Standard Operating Procedures):
Project tam tak, a hman zuina tur awm lo te, hman tlak loh te, enkawl zui hautak lutuk te, hluihlawn leh tak mai te kan lo ngah hle a, sum tam tak awmze nei loin a lo luangral tawh a ni. Chuvangin, Project reng reng, a hman dan tur te, a tangkai dan tur te leh a enkawl zui dan tur SOP fel tak leh pawmtlak a awm loh chuan pawm a ni ngai ta lo.
Convergence (Thum rawn):
Project engemaw zat hi Department pakhat chauh ni lo, a dangte nena thawhho chi leh tangkaipui tlan chi a awm a. Chungte chu thum rawna kalpui (convergence) tura tih an ni. PMJVK hi department engemaw zat kut thlak theihna a nih avangin P&PI convergence schedule hnuaiah dah a ni a. FOCUS pawh department hrang hrang kaihhnawih project a nih avangin Handholding Scheme hnuaiah dah a ni. Tribal Affairs pawh hi department 14 lai telna a nih avangin P&PI ah convergence schedule hnuaiah dah a ni bawk.
Industrial & Investment Policy:
Industrial Policy leh Investment Policy te hi a hrang ve vea duan an ni a. Remchang zawka hriat a nih avangin hmun khatah chhunfin mek a ni.
Kan Industrialist-te leh Entrepreneur te dawmkanna atan leh ram pawn atanga Investor-te hip lut thei tur leh awlsam taka sawrkar atanga phalna an lak zung zung theihna tur ease of doing business a tam thei ang ber bilh luh a ni ang.
Chief Minister Innovation Challenge:
Innovator-te dawmkan nan Innovation Facility Centre siam a ni a. Hetah hian khawl chi hrang 50 vel dah niin, innovator leh entrepreneur-te training pek niin a theih ang anga puih thin an ni. A titha zualte hnenah Chief Minister Innovation Award pek an ni a, pek chhunzawm zel a ni ang.
Intellectual Property Application 120 thehluh a ni tawh a, chung zinga 41 chu hlawhtling taka registered an ni tawh a. Chung zingah chuan Patent 5 an tel a ni.
MSUM (Mizoram Start-up Mission):
Kan entrepreneur tam takte hian bultanna sum neih loh avangin harsatna an tawk thin a. Chutiang mi, project nei tha si te puih nan chuan MSUM hnuaiah Venture Capital for Entrepreneur siam niin, ni 18.9.2024 khan hawn a ni a. Sorkarin an sum mamawhte chu tumpuiin, a hlawkna chhawr tangkai dun dan tur thlenga ruahmanna siam a ni.
D. FINANCE
Overdraft:
Sorkarin sum a puk theih hnuhnung ber chu Ways & Means a ni a. He mi hmanga sum a puk chu a rulh theih loh chuan, a rulh loh zawng chu Overdraft-ah a chang thin. Overdraft hi a pung a tam bik a, ni 14 chhunga rulh a nih loh phei chuan Treasury khar a ngai hial thin.
8th December 2023-ah lakluh kan ni a. Ni 15 December-ah chuan Overdraft dinhmunah kan lut nghal ta mai a. Sorkarna chelh ruala overdraft thu han hriat chu rilru a hah duh hle. Theihtawp kan han chhuah a. Ni 22 December 2023 ah Overdraft rulh bang la awm Rs. 65.05 Crore chu kan rul zo thei ta hram a. Pathian zarah tun thlengin Overdraft nei lovin kan awm zui ta a ni.
Committed Liability:
Sorkar hmasa huna Bill tang la rulh loh, rulh ngai si (Committed Liability) hi kan ngah hle a. Bill thenkhat te phei hi chu Work Order awm miah lova thawh te an ni. Chuvangin, bill tang rulh ngai kan neih zat record hi mumal takin kan nei thei lo va. Kan clear tawh chin hi Rs. 109.32 Crore a ni a, a tam ber chu rul tawhin kan inhria. Rulh hmabak hi engzat nge la awm sawi a har rih hle a, kan hriat theih chin chu Rs. 76.53 Crore vel a ni. Hengte hi Finance Department-in a hriatpui loh a pawisa hman te an ni. Hnate chu a tak taka thawh an ni ngei em tih chhui hleih theih loh te a awm a. Supply lam thil phei chu a dik leh dik loh hriat a har leh zual. Project thar tana sum sanction-te chu officer thenkhatin committed Liability rulh nan an lo hmang pek a. Chu chuan project thar tan khan harsatna a siam ve leh zel si a. Hei hian thui tak harsatna min siam thin.
Outstanding Liabilities:
Leiba tling khawm Rs. 13,584.80 Crore neiin bul kan tan a. Inrenchem puangin a kum khatna (2023-24) chu insawh ngheh kum (Year of Consolidation) ah kan hmang a, theihtawp tak meuh kan chhuah a. Kum khat chhung khan leiba hi Rs. 679 Crore in a tlahniam hman a ni. A kum hnihna tun kum (2025-26) chhung hian Rs. 1003 Crore a tihniam leh turin kan bei mek.
K Deposit lakchhuah tawh zat hi Rs. 1773 Cr. chuang a tling tawh bawk.
Kan inrenchem zarah nikum kum bulah khan sum fai hman bang (Opening Balance) Rs. 520.65 Crore kan lo nei thei ta a. Kumin kum bul kan tan khan Opening Balance Rs. 1099.93 Crore kan lo nei thei ta bawk. Zawi zawiin kan sum dinhmun hi a ziaawm chho zel a ni.
Sorkar sum mimal Account-a lo dah thin te chu tihtawp a ni.
Department pakhatin Bank pakhat aia tamah Account an hawn kan phal dawn lo va, One Department One Bank kalpui tum mek a ni.
Mizorama Bank hoten deposits an hmuh atanga mipui hnena loan an pek chhuah zat (CD Ratio) hi a hniam em em reng mai a. Chuvangin, an vaia ko khawmin, na taka zilhhau an ni. Tunah chuan CD ratio hian pun lam a lo pan chho mek a, kan ngenna ngaipawimawh duh lo bank-te chu kan umzui zel ang.
Kan budget-a tunhmaa la awm ngai lo, hmeichhe pual bik Gender Budget pharh a ni.
Department-te hian Sanction Order an dawn hnuah, a hranpain Allocation te, Administrative Approval te, Expenditure Sanction te an rawn dil leh a ngai a. Hei hian hun a heh avangin, tunah chuan Scheme hmanhmawh thlak bik SASCI te angah chuan Allocation leh Administrative Approval pek nghal zel a ni ta.
Man tlawm zawka khawl leh bungruate lei a nih nan Department-te chu Factory atanga direct-a bungrua an lei phalsak a ni.
Sum dinhmun teh nan chhiarkawp (facts & figures) dik lo hman a lo ni thin kha mipuite leh mahni inbumna, lemchanna a ni. Kumin budget atang khan a theih chin chinah chhiarkawp dik hman a ni ta a. Kan GSDP pawh a dik taka tarlan a nih tak avangin a lo tlahniam ta a ni. GSDP hi tehfung bera hman a nih avangin a lo tlakhniam takah chuan kan leiba pawh GSDP atanga za zela tehin a lo lan tam phah ta a. A takah erawh chuan nasa takin a tlahniam thung. Kan dinhmun dik tak tarlan hi nakin zelah kan thatpui zawk dawn avangin sorkar chuan huaisen takin a kalpui a ni.
Chhiarkawp dik kan hmang chung leh leiba kan tihniam chungin, hmasawnna atana pawimawh zual heng - General Services te, Economics Services te leh Capital Expenditure te chu a pung vek tho va. Kan Per Capita Income pawh a pung chho zel a ni.
Health Care Bill tang zawng zawng rulh zawh vek a ni a. Health Care Scheme thar hnuaiah state chhungah a thlawnin damlo 25,588 enkawl an ni tawh a, cheng nuai 3396 chuang pek chhuah a ni tawh.
A thlawnin mitthi ruang 1060 phurh a ni tawh a, cheng nuai 107 chuang sen a ni tawh bawk.
Police TA/DA tang pek tlak a ni.
Pension Case (First Formulation) hi kan sorkar hma khan chhungkaw 974 chauh chinfel a lo ni a. Kan sorkar hnuah hian chhungkaw 23,110 te chinfel an ni. Pension fund hi Rs. 1781 Crore chuang kan release tawh.
Sorkar hnathawk hlawh a hun takah pek zel a ni.
Sorkar hnathawkte DA chu 4% a tihpunsak a ni a. Tunah hian tipung leh turin tan kan la mek a ni.
GPF withdraw pawh tunhma angin a harsa ta lo va, Rs. 1400 Crore chuang kan release tawh a ni. Kan pek chhuah that avang hian Public Account Liability hi kan tihniam nasa tawh hle.
Power Bill tang kan chhawm zawng zawng kan rul zo vek a. Bill pek tlai vanga surcharge an lo chawi thin chu kan chawi ngai tawh lo va. Chu mai nilovin, a hun taka bill kan pek tak avangin, ka thusawi tur ka buatsaih lai thleng khan lawmman (rebate) Rs. 408 lakh kan dawng tawh bawk.
Power Bill kan bat ngai tak loh avangin Power Trading-ah hralh tur kan lo ngah ta a, Rs. 131 crore chuang man kan hralh tawh a, chuta tanga kan hlep chu Rs. 61 crore chuang a tling tawh a ni.
Tunah hian Smart Metre vuah hna thawh mek a ni a. Smart Meter-ah hian Sim Card vuah tur a ni a, ralkhat atangin a bill siam theih a ni tawh ang. Power renchem kawngah te, mahni hman zat hriatnaah te nasa takin min pui dawn a ni.
Electric Bill pekna System thar hman a ni ta bawk a, awmhmun atangin bill kan pe thei tawh a, office-a kal kher lova complaint thehluh theih a nih bakah connection thar dilna pawh awmhmun atangin thehluh theih a ni ta.
Kan intiam ang ngeiin Electric Bill pawh tihsan loh a ni.
Darzo kaiah Pumping System hmangin Power 2400 MW pe chhuak thei tur ruahman mek a ni a. A puitlin hunah chuan hman sen loh a tharchhuak thei dawn a ni.
Tar pension chu Rs. 100 atangin cheng 1000-ah tihpun a ni.
Ni 1.1.2025 atangin Cocoon man 16% a tihpun a ni.
Kan intiam ang ngeiin Mizoram Development Bank hawng turin chak taka hmalak mek a ni.
E. CONTRACT
Chief Minister phalna la hmasa lova Departmental Work thawh leh restricted tender tih hi phal a ni lo va. Amaherawh chu, 15th Finance Commission hun tawp lamah India ram kan awm mek avangin SASCI hnuaia hnate chu Central sorkarin a thawh zawh hun tur min rawn tuk a, restricted tender-a tihphalna pek a ni. Restricted tender reng rengah chhangtu pathum tal an awm tur a ni. Hna hmanhmawh bik a nih loh chuan Open tender hi uar zel tum a ni.
Tender reng reng Contractor emaw Approved Consultancy Firm emaw ni lo tan chhan theih a ni lo va, pek theih an ni hek lo. Tender lem pawh pakhatmah a awm ngai hek lo.
Contract hnathawktu chu tupawh ni se, a pawimawh ber chu a hunah a zo em tih leh a quality a tha em tih kha a ni. Sorkar hian a duh uluk hle chungin, hna zawng zawng Thihthiap ven ang hrima ven sen ni hek lo, khawi emaw laiah hna chhia a lo awm leh zeuh thin hi a pawi tak zet a, sorkar leh mipui zah lohna a ni. Tun hmate ngaihtuah chuan hna chhia hmuh tur a tlem ta tial tial a, sorkar hian he mi kawngah hian tha a thlah dawn lo.
Finance Department hriatpui loh leh Work Order te, Administrative Approval te, Expenditure Sanction te awm lovin eng hna mah thawh phal a ni tawh lo.
Kawngte a lo tlo zawk nan, Paver khawl luh theihna chinah chuan B.C system hman tan a ni.
Ruahtui tamna ram kan nih avangin, Bitumen hmanga hnathawh theih hun kan nei rei lo em em a. Chuvangin, kum tluana hna kan thawh theih nan, kawngpui pawimawh chinte chu Rigid Pavement hmanga thawh phalna central-ah dil mek a ni a, hlawhtlin ngei pawh beisei a ni.
Kawng siamnaa harsatna kan tawh leh min tikhawtlai thintu ber chu Forest Clearance hmuh harsa hi a ni a. State sorkarin Forest Clearance kan pek ve theihna turin, kawng pawimawh zawng zawngte hi National Strategic Importance-a min puansak turin Prime Minister leh Defence Minister dil mek a ni. Forest Clearance kan neih zung zung theih nan Forest Department pawh an tang thin hle.
Sorkar leh contractor-in Agreement an siamin, sorkar lam chan chhe sa rana Agreement siam hi a huatthlala a, chutiang chu a awm leh a nih chuan na taka action lak zel a ni tawh ang.
Sairang kawngpui hi state sorkar kuta awm a ni tawh lo chungin sorkar chuan a mawhphurhnaah ngaiin, sum tam tak sengin a siam a. Hnathawktu a dah a, Boulder a phur lut a, retaining wall a siam a, culvert a siam a, leimin a thian a, motor tang tam tak a tanpui. Hun engemaw chhung chu nitin Minister leh MLA-ten a hmunah an vil chawt bawk. Furpui hi han zo fel se, load test leh condition survey te neih a, kawngpui thar (4 lane) kan neih hma chu danin a phalsak bak pel nasa lutuka rit phurh te hi phal a ni tawh lo vang.
Central sorkarin Mizorama NHIDCL Executive Director thar atan kan mi duhthlan ngei min rawn pe a, a lawmawm tak meuh a ni. Tun atang chuan NHIDCL nen thawhhona tha tak neih chhoh theih beisei a ni.
Kar hmasa khan NHIDCL Managing Director-in Delhi-ah min rawn hmu a. Vairengte – Sairang inkar Short Term Maintenance Contract hna atan Rs. 59.05 Crore an sanction fel tawh thu min hrilh a. Tin, kawngpuiin tunhmaa a paltlang, tuna a tlawh tak loh hmun 5 te chu kalkawng maintain leh vek a tul thu kan sawi bawk a. Chumi atan chuan tun Thawhtan ni khan Rs. 48.6 Cr. an rawn sanction nghal bawk. Tin, NH – 302, Lunglei atanga Tlabung hi NHIDCL kuta hlan a ni ang a, Bangladesh ram thleng 2- Lane in an siam bawk ang.
F. HANDHOLDING
Thil panga Hmuhphiah, Aieng, Mizo Chilli, Buhhum leh Sawhthing lei a ni. Mizo Hmarcha lei leh hralhah harsa a awm lova, Aieng hi quintals 400 ah support price pek niin Buhhum hi 1472 quintals lei a ni.
Hmunphiah 40,327 quintals lei a ni a, kan farmer-te hian grade A leh B a then hi an ti hlei thei lo va. Nakum atang chuan Grading lovin a pulunga leisak an ni ang.
Sawhthing hi 348,066 quintals lei a ni a, sawhthing ringawtah hian Rs. 142 Crore chuang kan seng ang. Sawhthing sawngbawlna hi hmun paliah din tum mek a ni a. Rapchung Technology hnuaiah Pu Lalzuimawia’n thing hmanga sawhthing ur rona khawl a siam a, a tha hle dawnin kan hria. Sawhthingin leilung a tihchhiat dan zirtu team din a ni a, Permanent Farming zawnga kalpui tura ruahman mek a ni.
Organic Farming hi uar telh telh tum a ni bawk.
CM Rubber Mission hnuaiah Phase 1 atan Rubber chinna hmun thar1000 Ha leh phase 2 atan 2000 Ha a zau ruahman a ni. Zau (cluster) hrang hrang tan a hnaina khawl 100 pek an ni ang.
Inter-Cropping hi uar zel a ni ang a, Rubber hmunah Khuai khawi kalpui tel a ni ang.
Handholding Loan Component hnuaiah Progress Partners 646 thlan an ni a, mi 125 hnenah loan pek an ni tawh.
CM Special Package hnuaiah Progress Partners 2,257 thlan an ni a, he mi atan bik hian Rs. 18.35 Crore dah a ni.
A thawh hnihna atang chuan innghak khawm tawh lovin, loan leh Special Package hi englai pawhin a dil theih reng tawh ang a, pek tlak te chu pek nghal zel an ni ang.
G. KALPHUNG THAR DANG TE
Aikal tihtawp a ni.
Department tinah Service Review Committee din a ni a. Sorkar hna thawk zui tlak lova ngaih te chu lungawi taka an chawlh theih nan Special Pension Scheme siamsak an ni. He scheme hnuaia chawlte aiawhtu tur hi a awlsam zawnga hnawhkhah nghal zel a ni.
Sorkar hnaah Qualify lova lak an lo awm nual a. Tun atang chuan qualify chauh lak tawh tur a ni.
India Constitution Art. 14 & 16 kalha, Advertisement leh DPC kaltlang lova sorkar hna lak hi a sang tel an lo awm bawk a. Heng mite hi engti kawng mahin dah ngheh theih an ni lo. Chuvangin, tun atang chuan eng hna pawh dan ang thlapa la tur leh dah ngheh theih ni vek turin tih tawh tur a ni.
Sorkar hna nghet lova thawk mek, dan anga lak te tan Regularisation Scheme siamsak an ni.
Mizote hi eng hnam nge kan niha, tu thlahte nge kan nih official-a pawmtlak nei lovin kan la awm a. Chuvangin, ‘Hnam Tobul Chhuichhuaktu’ tur din a ni.
Sorkar Building zawng zawnga bungrua chu thlak a tul hunah a theih chen chen Zo siam veka thlak tawh tur a tih a ni a. Preferential Store Purchase Rule pawh siam that a ni.
Kawng hrang hranga chawimawi phute tan Chief Minister Award siam a ni a, a thlangtu Committee pawh din a ni. He chawimawina hi kumtin Chapchar Kutah hlan a ni thin ang.
KMMTTP kawngpui peih a ni hnai tawh a. Rel kawng pawh Prime Minister remchan veleh hawn tura peih a ni. World Class Rel Station leh Rajdhani Service pawh kan nei dawn a. Hengte hian nasa takin min nghawng dawn avangin, kan lo inhmakhua theih nan “Impact Study Team” din a ni.
Thenzawl chu Peace City-a siam tum a ni a, Master Plan buaipui mek a ni. Mi nuai khat awmna turin bul tan phawt a ni ang a, mi nuai sawm thleng awmna tura ruahman lawk a ni ang.
Assam Rifles sawn chhuah an lo ni ta a. An chhuahsan ram hman dan tur ngaihtuahtu Committee lian din a ni.
Mizo hlang awmna tur Territorial Army, Home & Heart din phalsak kan ni a. A bultan nan Company pahnih din phawt a ni ang. Recruitment pawh tih mek a ni.
BSF ah Mizo tlangval 300 lak an nih theihna turin ruahmanna a kal mek bawk. MYC kaltlangin British Army-ah mi 5 lak an ni tawh a, beiseiawm kan la nei nual bawk.
Foreign atanga tanpuina dawn a lo harsat tak avangin ruihhlo ngaite enkawl dan tur kawng dang dap a lo ngai ta a. Ruihhlo Dotu Pawl, Core Committee, kum hnih lai lo thi tawh chu tihnun a ni. Ruihhlo ngaite leh a dam tawhte enkawlna atan Kohhran leh Pawl dangte nen thawhhona kawng dap mek a ni.
Handholding hnuaiah Rs. 2.5 Crore a bultanin “Empowering Mizoram Sports” kalpui a ni a. Olympic 2036 a India aiawh thei Mizo thalai zawnna leh buatsaihna a ni. Mizorama a vawikhatna atan National Level Sports Conclave te, International Half Marathon te neih a ni.
MLA tinte chu an biala khaw pakhat theuh ‘Tourism Village’ atan thlantir an ni.
Mizoram chu India rama Fully Literate State ni thei hmasa bera puan kan ni. School Textbook pawh laminate thlapin a hun tak zelah pek a ni ta.
Mizoram State University nei tura hmalak mek a ni.
Mizoram Engineering College, Pukpui chu kum 2019 ah Prime Minister hawntir a ni daih tawh nain, a la function thei lo va. Tui, eng leh kawng te siam nan Rs. 25.41 Crore dah a ni a, hna thar 63 lakna tur sanction a ni tawh bawk.
Lengpuia NIT hi Forest Clearance la lova din a lo nih avangin kum 8 lai khawih zui theih lohin a awm a. Chawi tura min tih atangin Rs. 10 Cr. chuang zet min ngaidam hlauh mai a, a bak chu kan pe tla tawh a. Tunah chuan hna pawh chhunzawm theih a lo ni leh ta.
Polytechnic Lunglei hi kum 13 lai kal ta, kum 2012 atang khan a ram neitu nen inremna awm lova luah a lo ni a. Ram neituin Court-ah a putluh avangin, kum 3 leh thla 8 lai kal ta, ni 28.1.2022 khan sorkar chu Rs. 98 lakh chawi tura tih a lo ni a. Sorkar lam atanga ngaihven zui a lo nih loh avangin, Court thupekin kalh a ni zui ta a ni. Kan hriat veleh tlai khawhnuah kan Appeal-a, tunah Supreme Court-ah a awm mek. A rang thei ang bera chinfel tum a ni a. Tunah chuan class pawh a pangaiin a kal leh thei ta.
De-Addiction Centre te tana thla 6 dana buhfai pek thin chu thlatin pek a ni ta.
TLANGKAWMNA
A tawp berah chuan, kan tum leh kan duh ber chu, kan ramah hian Pathian ram lo thleng se tih hi a ni. Kan hmalakna tinrengte hi chhungril lam siamthatna kawk vek an ni a. “A pek belh tur” aiin “A ram leh a felna zawn hmasak” hi kan tum ber a ni.
Mipuite hian danglam bik tur te, tha zawk turtein min beisei tih kan hai lo va. Kan lakah thikthu a lo chhe bik a nih pawhin a awm kan ti.
Rei tak chhung ngaia kan lo neih tawh tihdanglam hi a lo har fu mai. Entirnan, thil pakhat lek, Ration Card-a chuangte chauhin buhfai an lak theih nan, Kutzungpui nem a ngai a. Retailer thenkhatte chu mi inah kalin Kutzungpui an nemtir a, buhfai la si lovin la angin an lang ta a, chumi ai chu an hralh ru thin a. Hemi te ringawt tidik tur pawh hian tha thlah a ngaithei lo hle a, mar pat reng a ngai a ni.
Hmachhawp tam tak la tih loh te kan nei a. Kan tih duh loh vang emaw, kan tih theih loh vang emaw a ni lo va. Miten kum 15 chhungte, kum 20 chhungtea an tih theih loh kha keinin kum 1 leh thla 8 chhung lek hian kan ti hman bik ngang lo a ni zawk e.
Khawvel footballer tha ber te zinga mi Cristiano Ronaldo leh Lionel Messi te meuh pawh hian, vawi 33 leh vawi 31 ve ve lai Penalty an pet goal thei bik lo va. Keini, experience la nei lo te phei hi chu tlin lohna kan ngahin kan insit em em a ni. Theihtawp tak meuh kan chhuah tih erawh min lo hriatpui dawn nia.
Mipuiten min tawiawmnaah te, min tawngtaisaknaah te lawmthu ka sawi a. Kan kutke ber sorkar hnathawkte chungah pawh a bik takin lawmthu ka sawi e.
Lalpa’n Mizoram malsawm rawh se – May God Bless Mizoram.
Ka lawm e - Jai Hind.
Tags
Speech